Najwyższa Izba Kontroli ocenia, że pomimo wydatkowania w latach 2012-2015 (I połowa) na rozwój czytelnictwa środków publicznych w łącznej wysokości 268 mln zł działania Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie zapewniły wzrostu poziomu czytelnictwa w Polsce.
Liczba osób, które przeczytały co najmniej jedną książkę wzrosła z 39% w 2012 r. do 42% w 2014 r., a 58% osób nie przeczytało w 2014 r. żadnej książki (61% w 2012 r.), jednak tendencje te były nietrwałe. W 2015 r. co najmniej jedną książkę przeczytało 37% osób (spadek o 5 pkt proc.), a liczba osób nieczytających wzrosła do 63%.
Warunki do rozwoju czytelnictwa stwarzał przede wszystkim wprowadzony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w październiku 2013 r. Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa na lata 2014-2020 oraz realizowane w jego ramach działania. Dodatkowo, poprzez upowszechnianie i promocję czytelnictwa, jego rozwój wspierały takie instytucje jak: Biblioteka Narodowa, Instytut Książki oraz Narodowe Centrum Kultury. W ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa na lata 2014-2020, w 2014 r. realizowano 15, a w 2015 r. 20 programów, priorytetów i działań proczytelniczych.
Bardzo ważnym kierunkiem promowania czytelnictwa były działania inicjujące zainteresowanie książką wśród najmłodszych czytelników oraz ich rodzin w formie tzw. „Bookstart”, takie jak np. wydanie i dystrybucja książki pt. Pierwsza książka mojego dziecka. Zdaniem NIK właśnie ten kierunek działań promocyjnych wymaga większego zaakcentowania i informowania w społeczeństwie. Badania i wyniki ekspertyz w zakresie czytelnictwa dzieci i młodzieży, wskazują bowiem, że po książki częściej sięgają i czytają właśnie te osoby, które polubiły ich czytanie w dzieciństwie.
NIK zwraca uwagę, że działania upowszechniające czytelnictwo w niewielkim stopniu dotyczyły książek w formie elektronicznej (e-booków i audiobooków). Mimo braku odrębnych działań w tym zakresie w ramach NPRCz, czytelnictwo książek w formie elektronicznej w latach 2012-2014 wzrosło w większym stopniu, niż książek w formie papierowej (o 15 pkt procentowych w przypadku audiobooków i o 5 pkt procentowych w przypadku e-booków). Dlatego też NIK wskazuje na konieczność zainicjowania i intensyfikowania działań związanych z upowszechnianiem i promocją książek w formie elektronicznej.
Zdaniem NIK dotychczasowe działania w zakresie promocji czytelnictwa były niewystarczające. Za wyjątkiem działań realizowanych w latach 2012-2014 przez Narodowe Centrum Kultury (wyłączone w 2014 r. z realizacji NPRCz) oraz Instytut Książki zabrakło stałej i aktywnej promocji czytelnictwa w Internecie, w tym w mediach społecznościowych.
Pomimo przeznaczania znacznych środków budżetowych na wspieranie bibliotek publicznych (w latach 2012-2014 w kwocie ogółem ok. 63,5 mln zł) oraz prowadzenia wielokierunkowych działań wsparcia bibliotek i bibliotekarzy, wciąż odnotowuje się w nich spadek wskaźników czytelniczych. Spadek liczby zarejestrowanych czytelników, liczby wypożyczeń na 100 mieszkańców, zakupu książek w woluminach na 100 mieszkańców nastąpił również w części bibliotek publicznych corocznie dofinansowywanych w ramach programu Zakup nowości wydawniczych do bibliotek w latach 2012-2014 (odpowiednio w 55%, 57%, 42% bibliotek). Negatywne tendencje potwierdzają także badania przeprowadzone w krajach UE, z których wynika, że w 2013 r. w Polsce tylko ok. 25% badanych korzystało z bibliotek publicznych, podczas gdy w Szwecji – 75%, w Finlandii – 66%, w Danii – 63% badanych.
Zdaniem NIK modernizacja bibliotek publicznych w ramach Priorytetu Biblioteka+. Infrastruktura bibliotek Programu Wieloletniego Kultura+, realizowana w latach 2011-2015, przyczynia się jednak stopniowo do rozwoju bibliotek publicznych i czytelnictwa. Trzeba pamiętać, że jest to długotrwały proces. W modernizowanych w ramach priorytetu bibliotekach nastąpił już nieznaczny wzrost liczby zarejestrowanych czytelników oraz liczby wypożyczeń księgozbioru. W 54% objętych badaniem zmodernizowanych bibliotek wzrosła liczba czytelników, zaś w 29% – liczba wypożyczeń księgozbioru.
W ocenie NIK zapoczątkowana w 2014 r. współpraca bibliotek publicznych i bibliotek szkolnych, w zakresie wykorzystania zakupionych nowości wydawniczych oraz ich promocji wśród dzieci i młodzieży, powinna być stale i w różnych formach rozwijana w przyszłości.
Żródło NIK
